Door Olav Severijnen

Zoals in het artikel al staat, is de primaire functie van namen het verwijzen naar iemand of iets. Namen hebben meestal ook een betekenis: namen als Napoleon, Lucifer en Boeddha zijn gekozen omdat zij een eigenschap benoemen van de drager van die naam.

Ook bij Piet (of Peer, Peter, Pieter, enz.)  is het bekend wat die naam betekent, namelijk ‘rots’. De populariteit van deze naam is te danken aan de christelijke achtergrond van deze naam. Jezus, de belangrijkste figuur in het Nieuwe Testament, zoekt mannen om hem te helpen zijn nieuwe ideeën onder de joden te verspreiden. De eerste helper die hij kiest is Simon, die van Jezus een nieuwe naam krijgt: Petrus, omdat die de rots is waarop Jezus zijn kerk zal bouwen. Dat maakt Petrus tot een van de belangrijkste figuren in het christelijke geloof. Dit is de reden waarom zijn naam bij christelijke ouders een sterke voorkeur heeft.

Wanneer we over Zwarte Piet spreken, kun je denken dat een echo van de oude betekenis ‘rots’ nog doorklinkt: Zwarte Piet is een onmisbare steun voor Sinterklaas. Maar er speelt wat anders mee. Zoals de naam Piet verwijst naar alle jongens (en ook meisjes!) die deze naam dragen, zo verwijst Zwarte Piet naar alle Zwarte Pieten en niet naar één specifieke Piet. De naam Zwarte Piet heeft dus primair een verwijzende functie.

Toch is er nog een probleem: Sinterklaas en Zwarte Piet bestaan niet. De Sinterklazen en Zwarte Pieten waar wij naar verwijzen zijn imitaties van de originelen (maar voor kinderen zijn het de originelen). Kun je wel verwijzen naar dingen die niet bestaan? Om dit probleem op te lossen hebben voor onszelf voor deze  ‘onmogelijke’ verwijzingen een flexibele mentale betekenis met behulp van taal. Ook van ‘Zwarte Piet’ hebben we een betekenis in ons hoofd die ons in staat stelt om verwijzingen naar Zwarte Piet te begrijpen, ook als hij blauw is.

Het probleem van de betekenis van je naam krijgt ook aandacht in de roman Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht (Mark Heddon, 2009). Christopher, de 15-jarige hoofdpersoon, stelt zich ook vragen over de betekenis van zijn naam. Hij is autistisch en dat betekent dat hij moeite heeft met bijvoorbeeld figuurlijke betekenissen als ‘een draak van een film’.  Als hij hoort dat zijn naam ‘Jezusdrager’ betekent, wil hij van die betekenis af: ‘Moeder zei altijd dat “Christopher” een mooie naam was omdat het een verhaal was over aardig en behulpzaam zijn, maar ik wil niet dat mijn naam aardig en behulpzaam zijn betekent. Ik wil dat mijn naam mij betekent.’ Hier vat Christopher mooi samen hoe een naam een betekenis heeft (‘Jezusdrager’) én hoe een naam verwijst naar iedereen die ‘Christopher’ heet. Christopher wil echter dat wij de verwijzing door zijn naam naar hem als betekenis gebruiken. Dat kan niet, zolang namen (en woorden in het algemeen) een afgesproken betekenis hebben die we niet zomaar kunnen veranderen. Met ‘Zwarte Piet’ verwijzen we immers ook naar iedereen die zo heet, los van wat die naam betekent.