Taalcanon
alles wat je altijd al had willen weten over taal
Stel, je vindt de bestaande talen ongeschikt. Ze zijn te moeilijk om te leren, of je kunt er je gedachten niet nauwkeurig in uitdrukken. Ze horen bij een te specifieke groep om ze te kunnen gebruiken als een internationaal communicatiemiddel, of ze klinken te lelijk. Kun je dan een nieuwe taal maken? Duizenden mensen hebben het geprobeerd. Maar taalkundigen aarzelen.
Veel kinderen bedenken hun eigen taaltje: een geheime code die ze alleen met hun broertje of zusje spreken, of de taal van een fantasieland. Meestal blijft het in die kindertalen bij een paar woorden die anders zijn dan in de ‘gewone’ taal die de kinderen spreken. Er is geen sprake van een complete taal.
Soms gaan mensen verder en proberen ze wél een volledig nieuwe taal te maken. Wat is daarvoor nodig? Allereerst natuurlijk een woordenschat, maar ook een grammatica die preciseert hoe je van losse woorden zinnen maakt, en een klankleer die vertelt hoe de woorden en de zinnen worden uitgesproken. Sommige taalmakers gaan nog een stap verder en bedenken ook de cultuur waarin de taal gesproken wordt.
De drie verschillende redenen om nieuwe talen te maken, hangen samen met evenzoveel visies op de voornaamste functie van taal: is taal een instrument om te denken, om boodschappen naar andere mensen over te brengen, of om mee te spelen? Alle drie die functies worden ook door taalkundigen onderscheiden, al is er geen overeenstemming over de vraag welk van die drie voor de mens de belangrijkste zou zijn.
Ondubbelzinnige formules
De eerste reden was populair in de tijd van de Verlichting. De Duitse denker Gottfried Wilhelm von Leibniz (1646-1716) wilde een taal creëren waarin filosofen beter konden discussiëren. Leibniz beschouwde taal vooral als een instrument voor het denken. Een probleem van bestaande talen was volgens hem dat je er zo gemakkelijk onwaarheden in kunt zeggen, en dat leugens niet anders klinken dan ware beweringen. Hij probeerde een taal te maken die net zo eenduidig is als een wiskundige formule. Dubbelzinnigheden uit de omgangstaal moesten worden verwijderd. Bovendien vond hij dat er een een-op eenrelatie moest zijn tussen de betekenis en de vorm van een woord. In zijn taal zouden de woorden voor uur, dag en maand ook qua klank op elkaar moeten lijken.
Inmiddels is de gedachte van Leibniz achterhaald. Je kunt mensen niet zo gemakkelijk laten praten in wiskundige formules, behalve als het over heel gespecialiseerde (natuurwetenschappelijke) onderwerpen gaat. Het bleef bij ideeën. Niemand heeft Leibniz’ ingewikkelde taal ooit gebruikt, ook hijzelf niet. Wel zijn uit zijn pogingen de taal van de logica en verschillende computertalen voortgekomen. Bovendien weten we nu dat een menselijk bruikbare taal ook andere eisen stelt, zoals aan de zinsbouw en de uitspreekbaarheid.
Wereldtaal
De tweede reden om een taal te ontwerpen is om het internationale verkeer te vergemakkelijken. Sommige mensen geloven dat het Engels en het Chinees niet geschikt zijn om als internationale taal te dienen, omdat dat oneerlijk zou zijn. Moedertaalsprekers van die talen zijn in internationale discussies dan altijd in het voordeel. Een oplossing voor dat probleem is: een nieuwe taal ontwerpen die iedereen als vreemde taal moet leren. Het bekendste voorbeeld van zo’n internationale taal is het Esperanto, dat in de negentiende eeuw ontworpen werd door de oogarts Lejzer Zamenhof (1859-1917) uit Polen.
Voor Zamenhof diende taal vooral om gedachten over te dragen van het ene hoofd naar het andere. Als je dat denkt, is het vreselijk onhandig dat er verschillende talen bestaan op de wereld: als de ene mens Duits praat en de andere Portugees kom je niet zo eenvoudig tot een vlot verlopend gesprek. De ideale taal voor communicatie voldoet aan heel andere eisen dan de ideale taal voor het denken. Hij hoeft niet per se ondubbelzinnig te zijn, en je mag er ook best in kunnen liegen, maar hij moet vooral voor iedereen die dat wil zo gemakkelijk mogelijk te leren te zijn. Zamenhof probeerde dat te bewerkstelligen door onregelmatigheden zo veel mogelijk uit te bannen. In veel talen zit het werkwoord zijn vol vreemde vormen: I am, you are, he is; je suis, tu es, nous sommes, enzovoort. In Zamenhofs Esperanto waren alle vormen hetzelfde: mi estas (ik ben), vi estas (jij bent), li estas (hij is).
Het Esperanto is nooit het succes geworden waar Zamenhof op had gehoopt. Toch had hij wel een goed spoor te pakken. Een sterk punt in het Esperanto zijn de vereenvoudigingen die hij voorstelde. Uit modern onderzoek blijkt dat het leren van een vreemde taal voor volwassenen inderdaad gemakkelijker wordt naarmate het systeem van vervoegingen en verbuigingen simpeler is. Hoe meer een taal gebruikt wordt door ‘vreemdelingen’, des te sterker zal die taal neigen naar vereenvoudiging. Meerdere vreemde volkeren zijn Engeland binnengevallen, zoals de Romeinen, Fransen en Noormannen. De Engelse werkwoordsvervoeging is dan ook betrekkelijk eenvoudig: I walk, you walk, we walk.
Zamenhof had de juiste intuïtie waar het ging om eenvoud. Vermoedelijk is het om praktische redenen niets geworden met het Esperanto. Een taal moet je leren, hoe eenvoudig die ook is. Maar wie wil er investeren in het leren van een taal die bijna niemand spreekt?
Amusement
De populairste reden om talen te maken lijkt de laatste decennia te zijn: amusement. Makers van sciencefiction- en fantasyfilms zoals Star Trek, en van tv-series zoals Games of Thrones ontwerpen soms complete werelden voor hun personages, en bij die werelden horen ook talen, die soms worden ontworpen door professionele taalkundigen en die soms serieus bestudeerd worden door de fans. Die talen hoeven natuurlijk niet logisch te zijn opgebouwd of makkelijk leerbaar te zijn. Ze moeten vooral buitenaards en interessant klinken en tegelijkertijd toch ook de indruk wekken van een echte taal.
Bij de tv-serie Game of Thrones zijn bijvoorbeeld op verzoek van de filmmakers de talen Dothraki en Hoogvalyrisch gemaakt door de Amerikaanse taalwetenschapper David J. Peterson. Mensen leren die talen nu onder andere via de populaire talenapp Duolingo en er zijn op de sociale media allerlei mensen te vinden die zich ook in die talen proberen uit te drukken.
Peterson maakte trouwens ook een serie YouTube-filmpjes en een boek, allebei met de titel The Art of Language Invention, waarin hij heel precies uitlegt waar je taalkundig gezien op moet letten als je zelf een taal wilt ontwerpen.
Lees meer
Een prachtig boek over kunstmatige talen en de mensen die zulke talen maken en leren is In the land of invented languages (2010) van de Amerikaanse taalkundige Akira Okrent.
Lees verder op Kennislink:
Reacties
19 reacties op ‘Kun je een nieuwe taal maken?’
martin bot op 15 november 2012 om 09:52
interessant
B. Verhips op 11 december 2012 om 10:30
Ik wou even kwijt dat de komma in zin 1 van alinea 3 overbodig is.
redactie taalcanon op 11 december 2012 om 10:39
Gecorrigeerd, met vriendelijke dank. De redactie
Maarten op 26 augustus 2013 om 09:24
ik ben 13, ik leer latijn, frans, duits, engels en maleis, ik maak ook al mijn eigen taal gebaseerd op het latijn, 3 vrienden van me kunnen het al spreken, lachen!!!
Maarten op 26 augustus 2013 om 09:27
ww ‘zijn’:
y son
ti son
el/ella son
nos son
vos son
elles/ellas son
Favoreel Pieter op 25 juni 2014 om 18:22
ᴍyρ cyɴδρε
þyρ cyɴδρε
cyρ(ó/a) cyɴδρε
ɴyρ cyɴδρε
vyρ cyɴδρε
ɭyρ cyɴδρε
Koen op 22 september 2014 om 11:55
Geen verwijzing naar het Sindarijn en Quenya van Tolkien? Valt me tegen.
redactie taalcanon op 30 maart 2015 om 11:27
Beste Koen,
Als je meer wilt lezen over de talen in de boeken van Tolkien kun je o.a. hier terecht: http://www.kennislink.nl/publicaties/van-beowulf-tot-bilbo
Met vriendelijke groet,
de redactie.
Joshua op 20 oktober 2014 om 17:21
dit is een beetje van mijn taal waarmee ik bezig ben:
ik ben = ish òto
hij is = ash òto
jij bent = osh òto
wij zijn = dish òto
zij zijn = moesh òto
jullie zijn – vash òto
José op 8 juni 2015 om 17:40
Dit is waar ik mee bezig ben :
Zijn = Esse
eso
esi
esoi/esai
esid
noses
foses
esos/esas
Joost op 26 september 2015 om 14:56
Ik heb ook een eigen taal, en dit is het werkwoord ‘tosha’, zijn.
TOSHA
Ik ben= Mio toshai
Jij bent= Tu toshai
Hij is= Amo toshai
Zij is= Ana toshai
Hij/Zij (onzijdig) is= Aneko toshai
Het is= Kan toshai
Wij zijn= Iwachi toshai
Jullie zijn= Tuchi toshai
Zij zijn= Anechi toshai
Zij (m) zijn= Mochi toshai
Zij (v) zijn= Nachi toshai
Joost op 26 september 2015 om 15:00
Ik schrijf fantasy-boeken, waarin ik ook veel verschillende talen heb. Ook ben ik bezig met een andere taal. Dit is het werkwoord ‘tosha’, zijn.
TOSHA
Ik ben= Mio toshai
Jij bent= Tu toshai
Hij is= Amo toshai
Zij is= Ana toshai
Hij/Zij (onzijdig) is= Aneko toshai
Het is= Kan toshai
Wij zijn= Iwachi toshai
Jullie zijn= Tuchi toshai
Zij zijn= Anechi toshai
Zij (m) zijn= Mochi toshai
Zij (v) zijn= Nachi toshai
max op 11 januari 2016 om 14:52
nederlandsen(regelmatig ww)
ik nederlands
jij nederlandst
hij/zij/het nederlandst
wij nederlandsen
jullie nederlandsen
u nederlandst
wij hebben genederlandst
Frans op 21 maart 2016 om 17:47
Dit is mijn taal waar ik mee bezig ben
WW ‘zijn’
Olita
Pli olili (ik ben)
Lis olilis (jij bent)
Use olise (hij is)
Muse olise (hij is)
Vekso olita (jullie zijn)
Mekso olita (wij zijn)
Zulke ww’s kun je vervoegen met de laatste twee letters van het persoonlijk vnw. (behalve bij Mekso en Vekso)
Zo is het makkelijk te onthouden, want het rijmt.
denkvrijer op 24 april 2016 om 13:32
Gegroet,
Leuk dat mensen zich met zulke zaken bezig houden. Zelf heb ik een tijdje geleden ook een soort Esperanto ontwikkeld. Maar i.p.v. een geheel nieuwe taal te maken, heb ik het Engels genomen en deze volledig gestript van allerlei complicaties en uitzondering. Het is een volledig fonetische en consistente taal geworden, eenduidig met één rigide structuur, zonder werkwoordsvormen e.d. De uitspraak is echter Engels gebleven. Om te voorkomen dat men de woorden toch weer aan de eigen fonetiek onderwerpt, heb ik wel een geheel nieuw alfabet van 14 letters moeten ontwikkelen: alle klinkers zijn anders en van de medeklinkers bijna de helft. De overige letters van ons Latijnse alfabet blijken overbodig. Binnenkort komt de taal, Moendieleng, weer op mijn site. Ik hoop dat jij het wil becommentariëren.
Alvast bedankt voor de aandacht.
Stan op 17 mei 2016 om 21:11
Ik heb het ook geprobeerd.
Zijn: Sina
Ie sina
Da Sina
Ta/Ma/Ce sina
Wo sina
Oftewel geen enkel werkwoord vervoegen om het een beetje makkelijk te houden
Do Sina
Sa sina
adolf op 31 mei 2016 om 10:57
wij doen
ik doe = on ira
hij doet= baba iro
wij doen= krute iren
jullie doen= pruse iren
jij doet= si iro
tyrchawar op 10 oktober 2016 om 15:09
maar
ww houden van
ik hou van= “at b’bekka
jij houdt van= “ek b’bekke
hij houdt van= “aom b’bekkao
zij houdt van= “euc b’bekkeu
het houdt van= “ial b’bekkia
wij houden van= “i’e’am b’bekkiea
jullie houden van= “o’i’ec b’bekkoie
notes c = sk
” = klik
‘ = apostrophe
tweeklanken bv. ia i+j+a = pn.*iejaa
*pn. = uitgesproken als
ARS op 1 december 2022 om 09:45
Hierbij mijn poging:
zijn = mbuleke
ik ben = mu mbuleka
jij bent = dru mbulekes
hij/zij is = snu mbule
wij zijn = mumu mbulekaka
jullie zijn = drudru mbulkeses
zij zijn = snusnu mbulele