Emoji maken digitale communicatie speelser en informeler. “Van harte gefeliciteerd” heeft een heel andere lading dan “? Van harte gefeliciteerd ?????”. Maar deze kleine gestandaardiseerde plaatjes hebben nog veel meer functies.

Schriftelijke communicatie biedt minder mogelijkheden om betekenis over te brengen dan face-to-face-communicatie. Als je je gesprekspartner kunt zien, dan let je bij het interpreteren van zijn of haar boodschap niet alleen op wat er gezegd wordt, maar ook op hoe dat overgebracht wordt. Je interpreteert dus niet alleen de verbale elementen (de tekst). Intonatie, nadruk en non-verbale signalen als gezichtsuitdrukkingen, handgebaren en lichaamstaal zijn minstens zo belangrijk. Deze elementen kunnen de betekenis van wat we zeggen veranderen of nuanceren en kunnen emoties overbrengen.

Dat willen we in digitale communicatie natuurlijk ook. Maar hoe dan? Om extra nadruk in zulke berichtjes te leggen, kunnen we letters herhalen (jaaaa), in ALL-CAPS typen (JA), leestekens herhalen (ja!!!) of een combinatie hiervan (JAAAA!!!). Als we er ook nog emoji bij zetten, verandert de emotionele lading van een berichtje. Zo kan een simpel ‘ja’ allerlei verschillende ladingen krijgen, afhankelijk van het gele gezichtje dat we erbij plaatsen: ja ?, ja ?, ja ?, ja ?, ja ?, ja ?, ja ?, ja ?, ja ? – blij, boos, chagrijnig, grappend, verdrietig, verbaasd, woedend, ongemakkelijk en onschuldig. Het aantal emoji dat bij een bericht staat kan uitdrukken hoe krachtig die emotie overkomt: één enkele emoji (ja ?) drukt minder intensiteit uit dan herhaalde emoji (ja ???).

Emoticons, stickers, gifjes

Vroeger werden emoties in sms’jes al geuit door middel van emoticons. Deze gezichtjes zijn samengesteld uit letters, cijfers en leestekens en je moet je hoofd 90 graden draaien om ze te kunnen bekijken. Emoticons zijn westers en hun naam komt van de Engelse woorden “emotion” (emotie) en “icon” (icoon). Emoji, daarentegen, komen oorspronkelijk uit Japan en hun naam heeft eigenlijk niks met emoties te maken: de term komt van de Japanse woorden 絵 “e” (afbeelding), 文 “mo” (schrijven) en 字 “ji” (karakter/letter). Sinds de opkomst van emoji, gebruiken we steeds minder emoticons. De voordelen van emoji zijn namelijk dat ze kleurrijker zijn, makkelijker te typen zijn en veel meer variatie bieden.

Zo kunnen emoji niet alleen gezichtjes, maar ook handgebaren ??‍♀️??, dieren ??, eten en drinken ??, objecten ??, activiteiten ??‍♀️??‍♂️, symbolen ?⏩ en weersomstandigheden ?⛈ uitbeelden. En dan zijn er ook nog vlaggen van alle landen en hartjes in alle kleuren van de regenboog.

Emoji zijn onderdeel van een bredere trend in digitale communicatie. Die wordt namelijk steeds visueler. Neem de stickers: die zijn wat groter en gedetailleerder dan emoji en hebben wel wat weg van cartoons. Ze stellen personages voor die emoties of acties uitdrukken. Soms zijn ze gewijd aan specifieke thema’s of populaire merken zoals Hello Kitty, SpongeBob of The Simpsons. We kunnen er ook voor kiezen om gifjes toe te voegen: reeksen geanimeerde afbeeldingen of geluidloze filmpjes, die continu worden herhaald. Daarin figureren vaak karakters uit series of films, bekende mensen of schattige dieren. En natuurlijk kunnen we ook foto’s, afbeeldingen, memes en video’s toevoegen aan berichtjes. Op media als Instagram, Snapchat en TikTok zijn zulke visuele elementen zelfs belangrijker dan de geschreven tekst. De combinatie van schrift met visuals maakt een bericht multimodaal. Dat betekent dat er meerdere (= multi) middelen (= modaliteiten) gebruikt worden om betekenis over te brengen. Hoewel emojigebruik al jarenlang stijgt, rijst de vraag of we over enkele decennia nog steeds zoveel emoji gebruiken of dat ze net als emoticons langzaam maar zeker in de vergetelheid raken.

Geen universele beeldtaal

Vaak wordt gedacht dat emoji een zogenaamde ‘universele beeldtaal’ zijn: dat iedereen met elkaar kan communiceren via deze kleine plaatjes. Er bestaan echter behoorlijke verschillen in de betekenissen die mensen toekennen aan emoji. Bidden, alsjeblieft/dankjewel en een high five? Het kan allemaal worden uitgedrukt met deze ene emoji: ??. Om het nog ingewikkelder te maken: emoji kunnen niet alleen letterlijke betekenissen (zgn. denotaties) hebben, maar ook figuurlijke betekenissen (oftewel, connotaties), zoals diverse fruit-emoji (?? ?) die lichaamsdelen kunnen voorstellen. De niet-letterlijke betekenissen liggen lang niet altijd voor de hand: zo gebruiken jongeren vaak het doodshoofd (?) om aan te geven dat iets supergrappig is – ze gaan bij wijze van spreken dood van het lachen. Zelfs de gele gezichtjes kunnen op meerdere manieren gebruikt worden. Een simpele knipoog (?) kan geïnterpreteerd worden als een grapje of als flirterig en kan een speelse, suggestieve of ironische toon overbrengen.

Onderzoek wijst uit dat jongeren van Generatie Z niet alleen meer emoji gebruiken, maar over het algemeen ook beter op de hoogte zijn van hun betekenissen. Mensen van oudere generaties hebben meer moeite met het ontcijferen van deze kleine plaatjes. Boomers kennen dan ook vaker onconventionele betekenissen aan emoji toe. Ze begrijpen vaak niet goed hoe emoji die zoomers naar ze sturen bedoeld worden. Een (inmiddels klassiek) voorbeeld hiervan is de emoji die huilt van het lachen (?), die regelmatig verkeerd begrepen wordt: nee, dit is echt geen verdrietig gezichtje. Niet alleen de leeftijd van gebruikers, maar ook hun cultuur kan een impact hebben op hoe emoji geïnterpreteerd worden. Zo wordt de slaperige emoji (?) door westerse gebruikers vaak niet als zodanig herkend, maar verkeerd geïnterpreteerd als (wederom) verdrietig. Veel emoji komen voort uit de Japanse cultuur (???➿??) en zijn niet te begrijpen voor westerlingen. Zelfs het platform of medium dat we gebruiken voor digitale communicatie beïnvloedt emoji-interpretaties. Apple, Microsoft, Samsung en Google maar ook WhatsApp, Facebook en Twitter hebben namelijk allemaal hun eigen weergave ontwikkeld van elke emoji. Dit alles kan leiden tot miscommunicatie met emoji.

Nooit genoeg emoji

In het huidige aanbod kunnen we kiezen uit meer dan 3600 verschillende emoji. Toch is volledig in emoji communiceren niet te doen, omdat je niet alles in emoji kunt uitdrukken. En dan heb ik het niet alleen over het gebrek aan cultuurspecifieke Hollandse emoji: de kans dat er emoji komen die Sinterklaas, klompen of een stroopwafel uitbeelden is erg klein. Er is namelijk een organisatie in de Verenigde Staten die beslist over welke nieuwe emoji worden ontwikkeld: het Unicode Consortium (dat overigens ook verantwoordelijk is voor het digitaal vastleggen van alle tekens van alle talen ter wereld). Zij zitten helaas niet te wachten op een bitterbal- of oliebol-emoji, want dat is niet interessant voor mensen van over de hele wereld. Dan maken ontbrekende dieren (cavia? sneeuwuil?) en eten & drinken (muffin? witte wijn?) meer kans. Maar zelfs tientallen, honderden, duizenden emoji extra lossen het probleem niet op. Want dan nog kunnen we niet alles zeggen in emoji. Emoji kunnen namelijk alleen dingen visualiseren. Ze kunnen niet naar zaken verwijzen of verbanden leggen. Oftewel, emoji kunnen we inzetten voor representatie, maar niet voor referentie of redenatie. Dat komt omdat er in emoji geen voornaamwoorden (hij, hun, haar, die, deze, etc.) of voegwoorden (want, terwijl, als, hoewel, …) bestaan. Een verhaal zonder woorden vertellen, met alleen emoji, is dan ook erg lastig. Dat betekent niet dat niemand het ooit geprobeerd heeft: zo bestaan er “vertalingen” van Alice in Wonderland en Moby Dick in emoji. Maar als je deze verhalen niet kent, dan kun je daar geen chocola van maken. Hoe de populariteit van emoji zich gaat ontwikkelen is niet te voorspellen, maar een toekomst waarin we alleen nog maar in emoji schrijven lijkt hoe dan ook uitgesloten.

Lees meer

Online emojiwoordenboek (in het Engels)